O Sądzie
Sądownictwo było zawsze atrybutem państwa i to państwo zajmowało się wymiarem sprawiedliwości, czyli karaniem obywateli za popełnione przez nich przestępstwa, a także rozstrzyganiem sporów pomiędzy obywatelami i tworzonymi przez nich podmiotami (jak np. spółki). Państwa jednak „od zawsze” wiedziały, że sprawy pomiędzy obywatelami najlepiej rozstrzygają oni sami, stąd popierały wszelkie tworzone przez nich sądy, nadając ich orzeczeniom wykonalność. Stąd istniejące w dawnych czasach wszelkie sądy cechowe, miejskie, ziemskie itd. W końcu narodził się arbitraż, jako sposób na rozstrzyganie spraw pomiędzy przedsiębiorcami przez nich samych.
Najważniejszą cechą arbitrażu jest to, że może on rozstrzygać tylko te spory, których strony się na to wprost zgodziły dokonując zapisu na sąd arbitrażowy. Bez zgody którejkolwiek ze stron sprawa arbitrażowa po prostu nie może się odbyć. Zapis może dotyczyć albo stałego sądu arbitrażowego (jak Wielkopolski Sąd Arbitrażowy), albo sądu powołanego ad hoc, czyli zazwyczaj w ten sposób, że każda ze stron powołuje jednego arbitra, a ci dwaj arbitrzy powołują arbitra przewodniczącego. Sąd stały ma swój regulamin, według którego prowadzone jest postępowanie. Można więc przewidzieć jego tok zapoznając się z regulaminem.
Coraz częściej regulaminy stałych sądów arbitrażowych przewidują możliwość prowadzenia całej rozprawy online. Ma to ogromne znaczenie w sytuacji, gdy między stronami występuje znaczna odległość geograficzna, a koszty dojazdu oraz czas poświęcony na dojazd stają się bardzo istotnym elementem kosztów sprawy.
Bardzo ważnym jest, że strony mają bardzo duży wpływ na procedurę postępowania, bowiem nawet wtedy, gdy sprawa jest rozpoznawana przez stały sąd arbitrażowy mający swój regulamin, regulamin ten zazwyczaj pozwala stronom na bardzo dużą swobodę wspólnego ustalenia tego, co na rozprawie będzie się działo. To w znacznym stopniu ułatwia sprawę i przyspiesza jej rozpoznanie.
Większość krajów świata przystąpiła do Konwencji Arbitrażowej z Nowego Jorku, przewidującej podstawowe zasady postępowania arbitrażowego, oraz przewidującej znacznie łatwiejsze, niż w przypadku sądów powszechnych, uzyskiwanie wykonalności tych wyroków. Oznacza to, że w przypadku bardzo wielu krajów nie mamy praktycznie żadnych możliwości uzyskania wykonalności wyroku sądu powszechnego, podczas gdy w przypadku wyroku sądu arbitrażowego taka wykonalność jest bardzo prosta do uzyskania.
Procedura przed sądami arbitrażowymi może być różna, niemniej można wskazać na najważniejsze jej cechy, bardzo często występujące:
Po pierwsze, proces zaczyna się od złożenia pozwu przez stronę powodową i wskazanie arbitra. Następnie strona pozwana składa odpowiedź na pozew, wskazując swojego arbitra, a ci arbitrzy wybierają arbitra przewodniczącego. Tak ukonstytuowany skład rozstrzyga sprawę. Zazwyczaj w pierwszej kolejności odbywa się tzw. Posiedzenie organizacyjne czy proceduralne, gdzie strony ustalają, jakie fakty są pomiędzy nimi sporne, jakie dowody w ocenie stron i sądu są konieczne do przeprowadzenia, oraz jaki jest ich zakres. Oczywiście, jeżeli strony nie zgodzą się co do wszystkich zagadnień, rozstrzyga je sąd. Sąd też, zazwyczaj w porozumieniu ze stronami, wyznacza, jakie pisma, wnioski i w jakiej kolejności oraz w jakim terminie każda ze stron ma złożyć.
Taka procedura pozwala na szybkie ustalenie wielu spraw oraz ograniczenie postępowania dowodowego tylko do tych faktów, które rzeczywiście są sporne, i tym samym rozstrzygnąć spór. Warto dodać, że to skład sądu decyduje ostatecznie o tym, jakie dowody będą przeprowadzone i o tym, czy dowody zgłoszone zbyt późno zostaną jednak dopuszczone. Ze względu na to, że obowiązuje zasada możliwości obrony swoich spraw przez stronę, sąd zazwyczaj dopuszcza dowody nawet zgłoszone bardzo późno, jeżeli tylko ich przeprowadzenie ma rzeczywiste znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Ostatnią czynnością sądu arbitrażowego jest wydanie wyroku, który jest uzasadniany. Taki wyrok nadaje się do wykonania, czyli sąd powszechny może mu nadać klauzulę wykonalności, a komornik wyrok taki wykona.
Co ważne, na podstawie zapisu w umowie spółki lub w jej statucie, sprawy o stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia mogą być rozpoznawane przez sądy arbitrażowe. Nikomu, kto miał do czynienia z takimi sprawami nie trzeba tłumaczyć, jakie ogromne znaczenie ma szybkie ich rozpoznanie, oraz zachowanie pełnej dyskrecji co do nich. Spór musi być formalnie ujawniony, ale sama jego treść i przedstawiane w toku procesu argumenty już są objęte dyskrecją.